Na ‘Play’ en ‘Paradise’ gaat de triënnale van Kortrijk een iets serieuzere toer op met ‘After Paradise’. We springen niet meer vrolijk uit een raam van de Broeltorens, zoals vorige keren. Al weegt de positieve boodschap het zwaarst door.
Wat na het paradijs?', vraagt de derde editie van de Triënnale Kortrijk zich af. De westerse wereld heeft grote zorgen. Er is de angst voor sociale spanningen. We denken na over grondstoftekorten en de klimaatverandering.
‘Maar het hoeft ook niet allemaal zo negatief voorgesteld te worden’, vindt curator Patrick Ronse. ‘De triënnale wil net zo goed een positief verhaal vertellen, met kunstwerken die draaien rond het opnemen van verantwoordelijkheid. We kunnen veel leren uit onze fouten. Een wereld zonder conflict en zonder tekorten is een utopie, maar we kunnen er wel zo goed mogelijk naar streven. En daarvoor moeten we actie ondernemen.’
'After Paradise' vormt het sluitstuk van een nooit zo bedoeld, maar wel mooi gevormd drieluik aan triënnales. Samen met curator Hilde Teerlinck, die in 2022 met kunstenaar Francis Alÿs nog het Belgisch paviljoen op de Biënnale van Venetië verzorgde, organiseerde Ronse Play in 2018 en Paradise in 2021.
Op een parcours van 5 kilometer vind je deze keer vijftien binnen- en buitenlocaties waar 23 nationale en internationale kunstenaars tentoonstellen. Het stadsfestival mag dan minder een pretpark zijn zoals de vorige edities, als bezoeker word je toch in een rollercoaster geduwd, en slinger je van emotie naar emotie bij de werken van Kasper Bosmans, René Heyvaert, Félix González-Torres, Erkan Özgen, Motoi Yamamoto en Lee Wen.
Die laatste - althans de weduwe van de in 2019 overleden kunstenaar, Satoka Lee - plantte een donutvormige pingpongtafel in het centrum van Kortrijk. Het is niet alleen een knipoog naar de eerste editie ‘Play’, maar ook een verwijzing naar de heen-en-weercommunicatie aan vergadertafels en de typische ronde vorm van de VN-tafel.
‘Ping pong go round’ draait rond de zogenaamde ‘pingpongdiplomatie’ tussen China en de Verenigde Staten in de jaren 70. De uitwisseling van professionele tafeltennissers werd beschouwd als een keerpunt in de betrekkingen tussen de VS en China en zet zo meteen de positieve toon van het festival. Hoewel ‘After Paradise’ geen begin of einde kent, vormt de pingpongtafel wel een mooie manier om de rondgang te starten.
Een wereld zonder conflict en zonder tekorten is een utopie, maar we kunnen er wel zo goed mogelijk naar streven. Daarvoor moeten we actie ondernemen.
Opvallend aan deze editie is dat ze voor het eerst betalend is, voor wie wil. ‘Iedereen moet zich registreren, en dan kan je kiezen of je een kleine bijdrage wil leveren als steun aan het festival of dat je gratis langskomt’, vertelt Ronse. ‘Daarnaast deden wat misverstanden de ronde over het bezoekersaantal. Zo mikken we niet op 250.000 bezoekers, maar wel op 250.000 bezoeken. Het publiek laat zich telkens scannen per locatie, elke bezoeker komt zo aan een gemiddelde van ongeveer vijf bezoeken.’
Het parcours varieert mooi tussen actie en verstilling. Verstilling die je vindt in de kapel van het voormalige Karmelietessenklooster. De Japanse kunstenaar Motoi Yamamoto stelt er een van zijn zouttekeningen tentoon, in situ aangebracht op de vloer van de kapel. Het zout staat symbool voor zuivering en vernieuwing. Yamamoto schakelde over op zout na het verlies van zijn jongere zus, die stierf aan een hersentumor. Hij gebruikt zout als metafoor voor de kwetsbaarheid van het leven, maar ook als middel om herinneringen te bewaren. Aan het einde van ‘After Paradise’ nodigt de kunstenaar het publiek uit om gezamenlijk de installatie te vernietigen, waarna de korrels terug naar zee worden gebracht als voltrekking van een ritueel en het afsluiten van een cyclus.
Even verderop op het Buda Eiland vind je een dialoog tussen Roni Horns serie uit de Tate-collectie ‘Still Water (The river Thames, for example)’ en 52 werken en parafernalia van René Heyvaert (1928-1984). Heyvaert is de abstracte meester van het detail. Elke nagel van elke zelfgetimmerde kader klopt in het geheel. Hij bracht met kleine gebaren ode aan de dingen. In zijn tekeningen spelen vorm en kleur een belangrijke rol. Zijn volledige oeuvre is doordrongen van geometrische vormen, maar hij maakte evengoed gebruik van natuurelementen. Zijn werk is erg gelaagd, waardoor hij zeer geliefd is onder jongere kunstenaars.
En dat heeft hij gemeen met Horn. De schijnbaar rustig kabbelende wateren van de Amerikaanse bevatten kleine ronddobberende cijfertjes die verwijzen naar voetnoten onderaan op de foto. De voetnoten zijn anekdotes, verwijzingen naar de privégedachten van Horn, citaten uit uiteenlopende bronnen zoals populaire songteksten en poëzie, maar ook uit nieuwsberichten over zelfmoorden in de Thames. Horn nodigt ons uit om dieper te kijken dan wat we voor ons zien. En dat is wat Heyvaert ook doet met zijn kunst in zijn uitgepuurde vormen.
De blik in de ogen van kleine Muhammed, die in een videowerk van Erkan Özgen met wilde handgebaren vertelt hoe hij op de vlucht moest voor oorlogsgeweld, blijft aan de bezoeker kleven.
Een erg aangrijpende werk van deze triënnale bevindt zich op de tweede verdieping van de noordelijke Broeltoren. De Turkse kunstenaar Erkan Özgen filmde voor zijn videowerk ‘Wonderland’ Muhammed, een 13-jarig Syrisch jongetje dat doofstom werd geboren. Met wilde handgebaren vertelt Muhammed ons hoe hij samen met zijn familie op de vlucht moest voor oorlogsgeweld. Özgen wil met zijn video de impact van trauma door geweld voelbaar maken voor het publiek. Gesproken en geschreven taal voldoet voor hem niet genoeg om de oorlog te kunnen begrijpen. Vooral de blik in de ogen van kleine Muhammed als hij vertelt, blijft aan de bezoeker kleven, de verschrikkingen van de oorlog als littekens op het netvlies gebrand.
Het zijn de woorden van Hannah Arendt, een verdieping lager, die weer wat rust brengen. Ze vatten het opzet van de triënnale mooi samen. ‘But there remains also the truth that every end in history also contains a new beginning; this beginning is the promise, the only ‘message’ which the end can ever produce. Beginning, before it becomes a historical event, is the supreme capacity of man’.
'After Paradise' is de ontnuchtering na een zwaar feestje. Maar in plaats van met een houten kop in bed te kruipen, kijk je met opgeheven hoofd naar de ravage die is aangericht.
2 augustus 2024, Sofie van Hyfte voor De Tijd
